وداع آژانس فضایی اروپا با یکی از فضاپیماهای خود

مأموریت پیشگامانۀ لیسا پت‌فایندر (LISA Pathfinder به معنی رهیاب لیسا) سه‌شنبه ۲۷ تیر با ارسال آخرین فرمان‌ها به این فضاپیما در ساعت ۲۳ و ۳۰ دقیقه به وقت ایران به پایان رسید. 

لیسا پت‌فایندر ۱۲ آذر ۱۳۹۴ درست پیش از اعلام خبر نخستین کشف مستقیم امواج گرانشی به فضا پرتاب شد. ارسال این فضاپیما با هدف آشکارسازی امواج گرانشی صورت نگرفت، بلکه برای آزمایش فناوری مأموریتی به نام لیسا (LISA سرواژۀ Laser Interferometer Space Antenna به معنی آنتن فضایی تداخل‌سنج لیزری) انجام شد که در آینده به جست‌وجوی امواج گرانشی با بسامد پایین خواهد پرداخت؛ امواجی که در فرایندهایی مانند ادغام سیاهچاله‌های بسیار پرجرم ایجاد می‌شوند. مأموریت لیسا پت‌فایندر در تابستان ۱۳۹۵ نشان داد که معیارهای لازم را برای فناوری مورد آزمایش داراست و در واقع حتی پنج برابر حساسیت مورد نیاز را دارد.  

رهیاب لیسا برای انجام مأموریت خود در نقطۀ لاگرانژی اول قرار گرفته بود؛ نقطه‌ای در فاصلۀ ۱/۵ میلیون کیلومتری زمین در راستای خط واصل زمین و خورشید. این نقطه از نظر گرانشی محیطی آرام برای این فضاپیما فراهم می‌کرد تا دو مکعب از جنس پلاتین-طلا و به قطر ۴۴ میلی‌متر را برای مدت طولانی در فاصلۀ ۳۸ سانتی‌متری از هم در حالت سقوط آزاد نگه دارد.

البته سازمان فضایی اروپا از این مأموریت بهره‌برداری علمی نیز داشته است، مثلاً توانست از برخورد ذرات شهابواره به بدنۀ فضاپیما اطلاعاتی دربارۀ این ذرات میکروسکوپی در بخش داخلی منظومۀ شمسی جمع‌آوری کند. همچنین، مهندسان به بررسی تنش بدنۀ فضاپیما و تأثیر تداخل مغناطیسی و تابش خورشید بر ابزارهای آن پرداختند. علاوه‌برآن گرچه تصویربرداری بخشی از این مأموریت نبود، ردیاب‌های ستاره‌ای فضاپیما پیش از رسیدن به نقطۀ لاگرانژی اول چند تصویر را نیز از کرۀ زمین ثبت کردند.

مأموریت کامل لیسا شامل قراردادن سه فضاپیما در رأس‌های مثلثی در فضا خواهد بود که در فاصلۀ ۵۰ میلیون کیلومتری زمین در مداری به دور خورشید قرار خواهد داشت. فاصلۀ هر یک از این فضاپیماها از دو فضاپیمای دیگر ۲/۵ میلیون کیلومتر خواهد بود. لیسا با این آرایش بسامدهایی را پایین‌تر از آنچه برای آشکارسازهای زمینی امکان‌پذیر است دریافت خواهد کرد و به جز بررسی ادغام سیاهچاله‌های بسیار پرجرم و شناخت نحوۀ تشکیل آنها قوانین بنیادی گرانش را نیز به بوتۀ آزمایش خواهد گذاشت.

ناسا در سال ۲۰۱۱/۱۳۹۰ به دلیل محدودیت بودجه، همکاری خود را با سازمان فضایی اروپا (اسا) در پروژۀ لیسا قطع کرد. پس از آن، اسا به تنهایی این مأموریت را با نام جدید الیسا (ELISA) مطرح کرد و البته ناسا نیز در حال بررسی امکان مشارکت در آن است. قرار است الیسا در سال ۱۴۱۳/ ۲۰۳۴ به فضا پرتاب شود. تا آن زمان فضاپیمای لیسا پت‌فایندر در سکوت، صدها یا هزاران سال در مدار پایدار خود به دور خورشید خواهد گشت.

بخشی از لبۀ کرۀ‌ زمین که ردیاب‌های ستاره‌ای لیسا پت‌فایندر ثبت کرده‌اند

کیارا عباس‌زاده اقدم/ مجله نجوم

ویراستار: منا رجبیه فرد

منبع: وبگاه Sky&Telescope