تصویر جدید تلسکوپ هابل از خوشه کهکشانی عظیم و آثار گرانشی آن

کهکشان درخشان در سمت چپ این تصویر از تلسکوپ فضایی هابل گرچه نمای زیبایی دارد، به هیچ وجه جذاب‌ترین جرم در این تصویر نیست. در قسمت فوقانی تصویر، نور کهکشان‌های دور خمیده شده و به صورت شکل‌های عجیب، کمان‌ها و خطوطی در آمده است. این پدیده نشان‌دهنده وجود یک خوشه بزرگ کهکشانی است که نوری را که از کهکشان‌های پشتش می‌رسد، با گرانش شدید خود خم می‌کند.

این خوشه کهکشانی که SDSSJ0150 + 2725 نام دارد و در فاصله‌ حدود سه میلیارد سال نوری از ما واقع است، نخستین بار در پروژه «نقشه‌برداری یجیتال آسمان اسلون» (Sloan Digital Sky Survey یا SDSS) ثبت شده است. خوشه‌های متعددی طی این پروژه کشف شده که نام آن‌ها با SDSS آغاز می‌شود. دراین پروژه از یک تلسکوپ نوری 2.5 متری در رصدخانه «آپاچی پوینت» در نیومکزیکو برای رصد میلیون‌ها جرم در فضا و ایجاد نقشه‌های سه‌بعدی دقیق از کیهان استفاده می‌شود. این خوشه خاص بخشی از پروژه «نقشه‌برداری کمان‌های غول‌آسای اسلون» (Sloan Giant Arcs Survey  یا SGAS) بود که خوشه‌های کهکشانی با توان همگرایی گرانشی شدید را تشخیص می‌داد. گرانش آن‌ها، نورهای کهکشان‌های دورتر را که پشت سرشان قرار دارد، خم و دچار انحراف و قوس‌های عجیب و غریبی را مانند آنچه در این تصویر دیده می‌شود، ایجاد می‌کند.

داده‌های هابل از SDSSJ0150 + 2725 به  پژوهشی درباره شکل‌گیری ستاره‌ها در درخشان‌ترین کهکشان‌های هر خوشه‌ یا «بی‌سی‌جی‌ها» (BCG ها) مربوط می‌شود که بین حدود 2 تا 6 میلیارد سال نوری از ما فاصله داشته باشند. این پژوهش نشان داد که میزان تشکیل ستاره در این کهکشان‌ها کم است. این نتیجه مطابق با مدل‌هایی است که نشان می‌دهند بیشتر ستار‌ه‌ها در چنین کهکشان‌هایی خیلی زودتر تشکیل می‌شوند. این بی‌سی‌جی‌ها همچنین امواج رادیویی قوی از خود منتشر می‌کنند که تصور می‌شود از هسته‌های کهکشانی فعال (AGN) در مرکزشان می‌آید. این موضوع نشان می‌دهد که فعالیت‌ هسته کهکشانی فعال و هر گونه ستاره‌زایی که همچنان در جریان باشد با استفاده از گاز سرد در داخل کهکشان میزبان انجام می‌شود.

محمدصادق فغان پور/ مجله نجوم

منبع: spacetelescope.org